Mesnevî ya da Mesnevî-i Manevî (Farsça: مثنوی معنوی), Mevlânâ Celâleddin Rumî’nin altı ciltlik Farsça eseri. Mesnevî, doÄŸu klasik edebiyatında, uyakça müstakil beyitlerinin ikiÅŸer mısraı kafiyeli bir ÅŸiir tarzıdır ve muhtelif ÅŸairlerin neÅŸrettikleri birer ‘Mesnevî’ vardır. Yalnız, Mevlânâ Celâleddin Rumî’nin çağından beri, Mesnevî dendiÄŸi zaman bu kitap olduÄŸu anlaşılıyor.^[1]

Yazımına 656 yılından evvel baÅŸlanılan eser, Divan-ı Kebir ile birlikte Mevlânâ külliyatının ekseriyetini teÅŸkil eder. Mevlânâ’nın “Birlik Dükkânı” addettiÄŸi Mesnevî, içinde Hint, Ä°ran, Yunan, Roma mitolojisi; Yaradılış Destanı, erenlerin kıssaları, âşık masalları, halk öyküleri barındıran; “dünya cenneti”nde insan hürriyetinin anahtarlarını ardışık öyküler içinde vermeyi gaye edinmiÅŸ bir eserdir.

Mesnevi’yi Hüsameddin Çelebi‘nin isteÄŸi üzerine yazmıştır. Katibi Hüsameddin Çelebi’nin söylediÄŸine göre, Mevlana, Mesnevi beyitlerini Meram’da gezerken, otururken, yürürken, hatta semâ ederken söylermiÅŸ. Çelebi Hüsameddin de yazarmış. Eserin yazılmaya baÅŸlanması da enteresandır. Bir gün Mevlâna’nın dostu ve halifesi Hüsâmeddin Çelebi; Hakîm Senâî’nin Hadikatü’l-Hakîka ve Ferîdüddîn-i Attâr’ın Mantıku’t-Tayr gibi eserleri­nin büyük şöhret bulduÄŸunu, insanların bu eserleri zevkle okuduklarını, Mevlâna’nın da böyle bir eser yazması ve bu eserin hem insanlara faydalı olması, hem de Mevlâna’dan hatıra kalması arzusunu dile getirir. Mevlâna, Hüsâmeddin Çelebi’den önce bu il­hamı almıştır; sarığının kıvrımları içinden Mesnevî’nin ilk on sekiz beytinin yazılı olduÄŸu kâğıdı çıkarır, Çelebi’ye verir. Eserin yazılmasına böylece baÅŸlanır. Artık Mevlâna yolda yürürken, sema hâlindeyken, ha­mamda otururken, her an ve her durumda Mesnevî beyitlerini söylüyor; Hüsâmeddin Çelebi de yazıyor­du. Mevlâna akÅŸam söylemeye baÅŸlıyor, gün aÄŸarıncaya kadar devam ediyor, Çelebi de ÅŸevkle yazıyordu, ilk cilt bittikten sonra Hüsâmeddin Çele­bi’nin eÅŸi ölür, iki yıl Mesnevî’ye ara verilir. 1264’de yazmaya yeniden baÅŸlarlar.

Her cilt tamamlanınca Hüsameddin Çelebi, yüksek sesle Mevlâna’ya okumuş, beyitleri birlikte gözden geçi­rerek düzeltmişlerdir. Mevlâna kendisine ilham ve teşvik kay­nağı olan, bu eserin yazılmasında fedakârca hizmet eden sadık dostunu; Mesnevî’nin her cildinin ön sö­zünde derin bir samimiyetle över, onun şahsiyetindeki olgunluk ve güzelliği dile getirir, hatta altıncı cildin başında eserine Hüsâmî-nâme adını verdiğini söyler.

Böylece yaklaşık olarak 1259–1268 tarihleri arasında yazılan Mesnevî altı ciltlik dev bir eser olur. Beyit sayısı değişik nüshalarda farklı olmasına rağ­men 25 600 civarındadır. Eser; aruz vezninin; “fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün� kalıbıyla kaleme alınmıştır.

Mesnevî; çok yönlü, zengin bir eserdir. Muhtevasında; tefsir, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf, tarih, tıp gibi ilimlere ait konular, zamanın örf ve âdetlerine dair bilgi ve birçok hikâye mevcuttur. Bazı hikâyeler; Kelîle ve Dimne, Ferîdüddîn-i Attâr’ın Esrâr-Nâme ve İlâhî-Nâme’si, Salebî’nin Kısasu’l-Enbiyâ’sı, Gazzâlî’nin İhyâu Ulûmi’d-Dîn’i, �ems’in Makâlât’ı gibi eserler­den alınmıştır. Az sayıda hikâye de halk arasında söylenilen anonim türdendir.

Mevlâna, bu eserde; gerçek bir rehber olarak iyi ve kötü, doğru ve yanlış karşılaştırması ile sebep-sonuç ilişkisi içinde eğitici niteliğini gösterir. Bu mukayeseler; melek-şeytan, adalet-zulüm, alçak gönüllülük-kibir, doğruluk-hile ve yalan, cömertlik-cimrilik, çalışmak-tembellik, kanaat-hırs, başkalarının kusurlarıyla uğraşmak-hoşgörü, öfke/acele-sabır gibi onlarca konuya dairdir.

Mesnevi’nin dili Farsça‘dır. Halen Mevlana Müzesi‘nde teÅŸhirde bulunan 1278 tarihli, elde bulunulan en eski Mesnevi nüshasına göre beyit sayısı 25.619 dir.

Ä°lk 18 beyit

Mevlânâ tarafından bizzat yazıldığı için, Mesnevî’nin ilk on sekiz beytine Mevlevîler pek büyük bir ehemmiyet veririler.^[4] AÅŸağıdaki, Türkçe’de Mesnevî’nin önemli ÅŸarihlerinden biri sayılan Abdülbaki Gölpınarlı‘nın tercümesiyle Mesnevî’nin Mevlevîlerce eserin bir tür özetini teÅŸkil eden bu ilk on sekiz beytidir: